خسارت های پیدا و پنهان صیادان چینی به آب های جنوب کشور - تور چین ارزان

به گزارش خبرنگاران، طی ماه های اخیر فعالیت صیادان چینی در خلیج فارس نگرانی هایی را چه از بعد زیست محیطی و چه از بعد تامین معیشت صیادان سنتی کشور ایجاد نموده است. چندی پیش سازمان شیلات ایران توضیحاتی را درباره فعالیت صیادان چینی در خلیج فارس ارائه نموده بود. بر اساس این توضیحات صید این کشتی ها برای گونه فانوس ماهیان انجام می گردد. سازمان شیلات همچنین گفته است که گونه فانوس ماهیان سریع الرشد بوده و به صورت گله ای و در حجم زیاد در مناطق عمیق بیش از 200 متر دریای عمان زیست می نمایند و امکان صید این ماهی با شناورهای کلاس لنج و قایق (صیادان سنتی) که جامعه بهره بردار سنتی را تشکیل می دهند، وجود ندارد، بنابراین این نوع صید تداخلی با صید خرد ندارد و تنها به روش صید ترال میان آبی توسط کشتی های توانمند با برداشت از آب های عمیق امکان پذیر است اما میلاد خسروی - کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری- طی گفت و گوی تفصیلی با خبرنگاران به موضوعاتی چون حضور گونه های با ارزش جانوری در عمق بیش از 200 متر، اهمیت فانوس ماهیان در اکوسیستم، تبعات صید بیش از حد بر اکوسیستم دریایی، تاثیر مخرب صید ترال بر آب های خلیج فارس وصید تصادفی و ناخواسته پرداخته است.

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری با بیان اینکه حدود 70 درصد سطح کره زمین را دریاها و اقیانوس­ ها تشکیل داده­ اند، اظهار کرد: این مخازن عظیم آب شور دنیا نقش مهمی در متعادل نگه داشتن اتمسفر زمین، فراوری اکسیژن و جذب دی اکسید کربن دارند و منبع مهمی برای تأمین غذا، انرژی، انواع دارو، مواد معدنی و... به حساب می­ آیند همچنین در صنعت گردشگری، تفریح و جنبه­ های فرهنگی انسان­ ها نقش دارند.

وی با اشاره به اینکه محیط­ های دریایی دارای بزرگ­ترین و پیچیده­ ترین اکوسیستم­ ها در سطح کره زمین هستند که شامل انواع گونه­ های گیاهی و جانوری می شوند، توضیح داد: خلیج فارس و دریای عمان از جنبه­ های گوناگون نه فقط برای منطقه بلکه برای تمام جهان مهم هستند. این پهنه­ های آبی در تأمین غذای انسان نقش به ­سزایی ایفا دارند بنابراین ارزش شیلاتی آن ها غیر قابل انکار است.

خلیج فارس و دریای عمان به ترتیب دارای 900 و 1200 گونه مختلف دریایی هستند

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری ادامه داد: خلیج فارس با مساحتی حدود 251 هزار کیلومتر مربع، عمق متوسط 50 و حداکثر عمق 90 متر حدود 900 گونه ماهی و گونه های با ارزش دیگر از سایر جانداران دریایی همچون سخت­ پوستان، نرم­تنان، سایر بی­ مهرگان و حتی انواع جلبک­ های دریایی را خود جای داده است. دریای عمان نیز با مساحتی بالغ بر 181 هزار کیلومتر مربع عمقی تا بیش از 3600 متر دارد و حدود 1200 گونه مختلف ماهی (از جمله گونه های خلیج فارس) در آن زندگی می­ نمایند.

خسروی در ادامه با بیان اینکه از خصوصیات خلیج فارس حضور جانوران موجود در منطقه نیمه عمیق (Demersal – عمق 200 تا 1000 متر) است که به آن­ ها گونه­ های مزوپلاژیک گفته می گردد، توضیح داد: طی تخمین­ های اجرا شده معین گردیده که حدود 350 گونه ماهی و بی­ مهرگان با ارزش شیلاتی مثل ماهی مرکب، میگو و لابستر مزوپلاژیک از خلیج فارس تا دریای عرب حضور دارد همچنین در مورد قسمت­ های شمالی مربوط به ایران در دریای عمان حضور حدود 20 گونه مزوپلاژیک تأیید گردیده است.

فانوس ماهیان، منبع تجدید پذیر زیستی فراوری انرژی

وی اضافه نمود: یکی از شناخته گردیده­ ترین این گونه­ ها در منطقه، فانوس ماهی (با نام علمی: Benthosema pterotum) است. فانوس ماهیان (Lantern fishes) در تمام دنیا سهم بزرگی در فراوری زیست توده (Biomass - منبع تجدیدپذیر زیستی فراوری انرژی-) مناطق نیمه عمیق دریایی دارند. گونه­ های مزوپلاژیک در عمق بین 200 تا 1000 متر زیست می­ نمایند. این منطقه نسبت به سطح فوقانی خود نور کمی دریافت می نماید بنابراین تقریباً گونه­ های وابسته به نور مثل جلبک­ ها در آن یافت نمی­ شوند.

فانوس ماهیان شکاری برای سایر آبزیان

به گفته این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری، ماهیان مزوپلاژیک معمولاً دارای یک رفتار رایج تحت عنوان مهاجرت افقی در طول شبانه­ روز (Diel Vertical Migration) هستند که باعث می­ گردد در طول شب تا عمق 100 متر و حدوداً نزدیک به سطح آب دریا بیایند و در روز با طلوع خورشید به مناطق عمیق­ تر باز گردند. این ماهیان از مصرف­ نمایندگان اصلی پلانکتون­ های جانوری، لاروها و ماهیان نابالغ کوچک هستند و خود به عنوان شکار برای شکارچیان سطح بالا مثل تن ماهیان، ماهی مرکب و دلفین­ ها محسوب می­ شوند.

نقش ماهیان مزوپلاژیک در اعماق آب

این کارشناس اداره محیط زیست همدان در ادامه توضیح داد: ماهیان مزوپلاژیک با توجه به این ویژگی و رفتار مهاجرتی خود در اعماق مختلف آب در انتقال انرژی و کربن از اعماق به سطح آب همچنین جذب دی اکسید کربن به اعماق اقیانوس­ ها نقش مهمی دارند و پراکنش گونه­ های وابسته به خود را تحت تأثیر قرار می­ دهند.

صید بیش از حد ماهیان، هشداری برای محیط زیست

خسروی با اشاره به اینکه اخیرا شاهد اخبار بسیاری درباره حضور کشتی­ های چینی و بهره­ برداری و صید آن­ ها از منابع دریایی خلیج فارس و دریای عمان هستیم، اظهار کرد: گمانه زنی های بسیاری در مورد علل حضور آن­ ها و بحث صید ماهیانی دور از دسترس و عمق زی مثل فانوس ماهیان گردیده است. فارغ از هر گونه اظهار نظر در این باره می­ توان به تأثیرات صید بیش از حد (Overfishing) یا بهره­ کشی بیش از اندازه (Overexploitation) از منابع دریایی سخن گفت و آن­ ها را به عنوان هشدار برای محیط زیست و حتی تأمین غذا و سایر نیازهای بشر به سازمان­ های مربوطه گوشزد کرد.

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری در ادامه به آثار منفی بهره برداری بیش از اندازه از دریاها اشاره نمود و گفت: بهره­ برداری بیش از اندازه از منابع دریایی به افزایش صید ماهی­ ها و سایر منابع زنده دریایی جهت تأمین نیازهای روزافزون انسان می گویند که باعث می­ گردد گونه­ ها دیگر پتانسیل و توانایی جهت تشکیل مجدد جمعیت­ های پایدار و به اصطلاح بازیابی (Recruitment) را از دست بدهند. این امر به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر محیط زیست و در نهایت زندگی خود انسان­ ها تاثیرات به شدت منفی می­ گذارد.

بهره برداری بیش از اندازه از منابع دریایی باعث می گردد گونه های جانوری ، دیگر پتانسیل تشکیل مجدد جمعیت های پایدار و بازیابی را نداشته کاهش جمعیت ماهیان، بحران تامین نیازهای بشر را در پی دارد

وی با بیان اینکه طی مطالعات انجام گردیده معین گردیده است که بسیاری از گونه­ های ماهیان و به ویژه ماهیان با ارزش تجاری بزرگ نظیر تن ماهیان دچار کاهش جمعیت گردیده­ اند، هشدارداد: یکی از تبعات مهم این رخداد روبروه انسان با بحران برای تأمین نیازهای بشر به ویژه از حیث تأمین غذا است که باعث گردیده صیادان به صید ماهیان کوچک­تر روی بیاورند. با توجه به کاهش اندازه و میزان صید انجام گردیده و افزایش جمعیت، میزان این صید نیز به طور تصاعدی بالاتر برود. صید ماهیان کوچک­تر منجر به فراوری میزان تخمک کمتر (در ماهیان ماده) و در نتیجه فراوری جمعیت کمتر است که به تدریج همه گونه­ های تحت صید را با خطر جدی انقراض روبرو می­ کند.

صید بیش از اندازه سبب کاهش تنوع ژنتیکی و تحمل گونه های نسبت به عوامل تهدید نماینده می گردد

خسروی در ادامه به سایر اثرات منفی بهره برداری بیش از اندازه از دریاها اشاره و توضیح داد: یکی از اثرات مهم برداشت بیش از اندازه ماهیان و سایر گونه­ ها، کاهش تنوع ژنتیکی گونه های باقی مانده در محیط است که منجر به کاهش تنوع ژنی نسل­ های بعد می گردد و تحمل گونه­ ها نسبت به عوامل تهدید نماینده محیطی مثل بیماری­ ها، افزایش دما، کاهش اکسیژن و... کمتر می گردد و آن­ ها را به شدت آسیب­ پذیر می­ کند. این مسئله دقیقا یکی از مهم­ترین عوامل تهدید نماینده جمعیت به شدت در معرض انقراض یوزپلنگ آسیایی در ایران است که ممکن است در مورد گونه­ های در اعماق دریاها اصلاً به چشم نیاید و به آن اهمیت داده نگردد.

این کارشناس اداره محیط زیست همدان با تاکید بر اینکه علاوه بر کاهش تنوع ژنتیکی در جمعیت­ ها، کاهش تنوع ذخایر آبزیان (Stock Diversity) امر بسیار مهم و قابل توجهی است، اظهار کرد: معین گردیده است که موجودات ساکن در منطقه به خصوص خلیج فارس، جمعیت­ هایی متمایز با سایر جمعیت­ های همان جانداران در مناطق دیگر مثل اقیانوس هند تشکیل داده­ اند بنابراین حفاظت از این ذخایر متفاوت بسیار مهم است.

به گفته وی افزایش میزان صید را می­ توان از این منظر مورد آنالیز قرار داد که باعث گردیده میزان جراحات وارده به ماهیان و سایر گونه­ های صید نگردیده دیگر بالا برودۀ این امر میزان ابتلا به بیماری­ ها و سطح استرس را افزایش می دهد که به نوبه خود اثرات منفی روانی و فیزیولوژیک بر ماهیان وارد می نماید.صید و بهره­ کشی بیش از اندازه موجب بروز خلل در زنجیره­ های غذایی دریایی و حتی زنجیره­ های غذایی اکوسیستم­ های خشکی وابسته به دریاها می­ گردد.

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری در ادامه توضیح داد: صید و بهره­ کشی بیش از اندازه موجب بروز خلل در زنجیره­ های غذایی دریایی و حتی زنجیره­ های غذایی اکوسیستم­ های خشکی وابسته به دریاها می­ گردد. اگر گونه­ های مد نظر برای صید شامل ماهیان کوچک نظیر ساردین و آنچوی باشد، طعمه یابی برای شکارچیان آن­ ها را سخت­ تر می­ کند که باعث افزایش رقابت بر سر غذا می­ گردد اما اگر گونه­ های تحت صید شکارچیان رأس هرم غذایی مثل تن ماهیان را در برگیرد، شاهد افزایش بی­ رویه جمعیت گونه­ های شکار آن­ ها خواهیم بود. برای مثال در مطالعاتی در آلاسکا معین گردیده که شکار سمور دریایی (Sea otter) به خاطر استفاده از خز آن­ها جمعیت توتیای دریایی (Sea urchin) را افزایش داده که این افزایش به نوبه خود باعث کاهش جلبک­ های بزرگ دریایی مثل کلپ­ها (Kelp) گردیده است. این اتفاق می­ تواند میزان فراوری اکسیژن و انرژی اولیه جذب گردیده از نور خورشید را در دریا کاهش دهد.

صید تصادفی و ناخواسته ماهیان و جانداران در کنار صید ماهیان مورد نظر

خسروی با اشاره به اینکه در کنار صید ماهیان مورد نظر در اکثر مواقع صید تصادفی و ناخواسته (bycatch) ماهیان و جانداران دیگر که معمولاً فاقد ارزش اقتصادی هستند رخ می دهد، توضیح داد: معمولاً انسان بدون در نظر دریافت نقش و ارزش اکولوژیک حیاتی این گونه­ ها اقدام به از بین بردن آن­ ها می­ کند. این امر گونه­ های ناخواسته صید گردیده را نیز تهدید و نظم و تعادل اکوسیستم­ ها را بیش از پیش تهدید می­ کند همچنین صید بیش از حد خدمات ارائه گردیده اکوسیستمی دریاها از جمله تأمین غذا و انرژی، جذب گازهای گلخانه­ ای و تنظیم اقلیم، فراوری اکسیژن و خدمات گردشگری و تفریحی را کاهش می دهد و با مشکل روبرو می­ کند.

صید به روش ترال حدود 5 تا 25 درصد محیط زنده بستر دریا را از بین می برد

به گفته این کارشناس محیط زیست، جدا از بحث میزان صید، روش­ های صیادی نیز به نوبه خود آسیب زننده هستند. برخی روش­ های منسوخ گردیده مثل صید انفجاری و صید با استفاده از سیانید به شدت برای محیط مضر هستند. علاوه بر این صید با تور ترال (Trawling) - که نقدهای بسیاری بر استفاده از آن وارد است - باعث آسیب به بستر دریا و تپه­ های مرجانی واقع در بستر می­ گردد. تخمین زده گردیده است که با هر بار کشش تور ترال حدود 5 تا 25 درصد محیط زنده بستر دریا از بین می­ رود.

تور ترال به مرجان ها آسیب می رساند

وی در ادامه توضیح داد: با آسیب رسیدن و از بین رفتن مرجان­ ها به وسیله تور ترال - که نقشی اساسی در تأمین زیستگاه برای سایر موجودات دریایی و تصفیه آب دریاها دارند - محیط زیست دریایی به شدت تهدید می­ گردد. این نوع صید به ویژه برای صید گونه­ های مزوپلاژیک مثل فانوس ماهیان تهدیدی جدی برای محیط بستر دریاها است. با افزایش صید و استفاده از تجهیزات گوناگون برای این کار، میزان معیوب شدن این تجهیزات و رها شدن آن­ ها در دریا به ویژه تورهای ماهیگیری در دریا افزایش پیدا می­ کند. این پدیده میزان زباله­ های انباشته گردیده در دریا را افزایش می دهد علاوه بر آن باعث بروز پدیده ه­ای تحت عنوان صید اتفاقی (Ghost fishing) سایر گونه­ های با ارزش مثل لاک­پشت­ های دریایی می­ گردد.

رقابت صیادان سنتی با صید صنعتی فشار بر محیط را دو چندان می نماید

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری با بیان اینکه تمامی این اتفاقات و تبعات آن­ ها با بهره­ گیری انسان از روش­ ها و تجهیزات مدرن صید (مانند کشتی­ های چینی) دوچندان می گردد و صیادان سنتی نیز در رقابت با این نوع صید فشار بر محیط را بیشتر می­ نمایند، اظهار کرد: افزون بر صید تجاری، صید تفریحی و ورزشی هم که نظارت بر آن سخت­ تر و کمتر است باعث بروز مشکلات می­ گردد.

بهره مندی از منابع دریایی در کنار حفاظت از ذخایر

خسروی در ادامه به راه حلهایی اشاره نمود که با اجرای آن ها می توان در کنار بهره­ مندی از منابع دریایی از بروز تبعات منفی پیشگیری و با حفاظت از آن­ ها انتقال این منابع را به نسل­ های بعدی موجب شد. وی درباره این راه حلها توضیح داد: در ابتدای کار باید مطالعات جمعیتی و زیست شناسی روی گونه­ ها دریایی بیشتر گردد تا از آن­ ها برای اقدامات لازم عملی استفاده گردد. راه حل دوم مدیریت بر صید و شیلات است که این بحث شامل به کارگیری قوانین و اعمال محدودیت بر میزان صید و تجهیزات مورد استفاده در صید است. سومین راه حل نیز مدیریت بر پایه اکوسیستم است. این نوع مدیریت تمام جنبه­ هایی که موجودات زنده را با محیط پیرامون خود و حتی خود انسان مرتبط می­ کند در بر می­ گیرد و محدود به یک گونه خاص یا یک روش خاص نمی­ گردد.

وی در خاتمه با اشاره به راه حل چهارم و پنجم بهره مندی از منابع دریایی در کنار حفاظت از آن ها گفت: پرورش مصنوعی با رعایت موازین زیست محیطی می­ تواند به عنوان یک راه حل مهم برای تأمین غذای انسان و کاهش بهره­ کشی از منابع طبیعی تلقی گردد، همچنین در نهایت می­ توان با ایجاد و یا بازبینی مناطق حفاظت گردیده دریایی بر حفظ هر چه بیشتر محیط­­ ها و اکوسیستم­ های دریایی کمک کرد.

خبرنگاران - مهشاد کریمی