کلسترول، خوب است یا بد؟ - تور چین ارزان

ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری

منبع:راسخون

کلسترول واژه ای است که لرزه بر اندام مردم می اندازد. امروزه از هر سه بزرگ سال امریکایی یک نفر میزان کلسترول خون خود را می داند و از هر چهار نفر یکی برای کاستن از میزان این ماده مسدود کننده رگ، رژیم غذایی خود را تغییر داده است. برنامه ملی آموزش در باره کلسترول به ده ها میلیون امریکایی مبتلا به فزونی کلسترول خون، رژیم غذایی سختی را تحت نظر پزشک پیشنهاد می کند و اگر این رژیم مؤثر واقع نشد آن گاه نوبت به تجویز داروهای کاهنده کلسترول خون می رسد. این تلاش گسترده ضد کلسترول یکی از بزرگ ترین مداخلات پزشکی در تاریخ امریکاست. اما امروزه یافته ها و توصیه های قبلی به شدت مورد تردید قرار گرفته اند. عامل این تردید دو کتاب هستند با عناوین نارسایی فلب نوشته توماس مورِ روزنامه نگار و تغذیه مناسب بدون ترس از کلسترول نوشته دکتر فردریک استار از بنیان گذاران بخش تغذیه دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه هاروارد و دکتر رابرت اُلسون، پروفسور طب داخلی و الیزابت والان رئیس سابق شورای امریکایی دانش و تندرستی. آن ها می گویند: الف) راجع به مضرات کلسترول مبالغه شده است و به نظر نمی رسد اگر سیگار نکشیم و دچار فزونی فشار خون نباشیم، زیادی کلسترول به تنهایی، آن گونه که به ما قبولانده شده است، عاملی خطرناک در بیماری قلب باشد. ب) بر اساس پژوهش هایی که انجام گرفته اند، کاستن کلسترول ممکن است نتایج زیان باری داشته باشد از جمله در افزایش میزان شیوع سکته مغزی و سرطان. ج) کاستن از میزان کلسترول با رژیم غذایی سخت است و گاه به زحمت آن نمی ارزد. د) در باره سودمندی داروهای کاهنده کلسترول مبالغه شده و عوارض جانبی آن ها بی اهمیت تلقی یا حتی نادیده گرفته شده است. برای درک این مفهوم نو نخست باید بدانیم چرا مردم کلسترول را مترادف بیماری قلبی می انگارند.

چندین دهه گمان می رفت که خوردن غذاهای چرب و پُر کلسترول، خون را سرشار از کلسترول می کند و سرانجام به انسداد سرخ رگ ها می انجامد به ویژه سرخ رگ های اکلیلی قلب و سرخ رگ های میانی سبات (کاروتید) که خون را به مغز می رسانند، و هر گاه رسوب کلسترول چندان گردد که سرخ رگ را به شدت تنگ کند، ممکن است خون لخته گردد و سرخ رگ را به طور کامل ببندد و در نتیجه سکته مغزی یا قلبی پیش آید. شواهد قانع کننده مبتنی بر ارتباط کلسترول و بیماری قلبی، از بررسی فرامینگهام در سال 1960 میلادی سرچشمه می گیرد. با افزایش شواهد حاکی از نقش کلسترول در بیماری قلبی، توجه مسئولان بهداشت عمومی در این زمینه هم افزایش یافت. پزشکان کم کم هشدار دادن به بیماران را در زمینه مضرات این ماده شروع کردند و رسانه های گروهی چندان در این باره تبلیغ کردند که زمانی که دولت برنامه ملی آموزش در باره کلسترول را به اجرا درآورد کلسترول را همه می شناختند و میلیون ها نفر از مردم قانع شده بودند که اگر میزان کلسترول خونشان بیش از دویست و چهل میلی گرم در دسی لیتر خون باشد در معرض خطر بیماری های قلبی قرار خواهند گرفت. اما درستی نتایج بررسی های پیشین کم کم مورد شک قرار گرفت و پرسش های تازه ای طرح شدند که پاسخ به آن ها بررسی های بیش تری می طلبید.

نقش کلسترول در پیدایی بیماری قلبی چیست؟ این پرسش، جانِ مطلب است و همان چیزی است که مبنای اغلب اختلاف نظرهاست. بر اساس بررسی فرامینگهام، در بین مردان جوان و میان سال، ارتباط غیر قابل بحثی میان فزونی کلسترول و بیماری قلبی وجود داشت. ولی این نتیجه فقط در مورد آن گروه آزموده فرامینگهام صدق می کند که دچار فزونی کلسترول بودند، زیرا در بین مردان با میانگین کلسترول بین دویست تا دویست و سی و نه هم تعداد قابل توجهی بیمار قلبی وجود داشت ، حتی آن هایی که میزان کلسترول آن ها کم تر از دویست بود شواهدی از بیماری نشان می دادند. بنا بر این مور می گوید باور به فزونی کلسترول به نام عاملی که باعث انسداد رگ های قلب می گردد ساده انگاری است و برای کل جمعیت صادق نیست. اما ارتباط کلسترول و بیماری قلبی در زنان و سالمندان چگونه است؟ بررسی فرامینگهام نشان می دهد زنانی که دچار فزونی کلسترول هستند نسبت به مردانِ دچارِ فزونی کلسترول، بسیار کم تر با خطر ابتلا به بیماری قلبی روبرو هستند. مور می گوید زنان قبل از یائسگی از ابتلا به این بیماری ایمن هستند و بعد از سن پنجاه سالگی هم ارتباطِ بین فزونی کلسترول و افزایش خطر بیماری رگ های قلب چه در زن و چه در مرد ضعیف می گردد. واضح است که برای رسیدن به نتیجه قطعی باید به پژوهش های بیش تری دست زد. چون بیش تر بررسی های مربوط به کلسترول معطوف به مردان جوان و میان سال بوده است، انستیتوی ملی قلب و ریه و خون، مطالعه وسیعی را برای تعیین خطر فزونی کلسترول در زنان و سالمندان پیش برد.

آیا با کاستن از میزان کلسترول از مرگ ناشی از حمله قلبی هم کاسته شده است؟ معمای دیگر، مسأله مرگ ناشی از حمله قلبی است. در یک بررسی معلوم شد که از سال 1963 میلادی که بیش ترین میزان مرگ و میر بر اثر حمله قلبی رخ داده است تا سال 1986، میزان مرگ، چهل و دو درصد کاهش یافت در حالی که در این فاصله از میانگین کلسترول خون امریکایی ها فقط سه درصد کاسته شد. از این رو مور معتقد است هزار و یک عامل ممکن است مایه افت مرگ و میر باشد، ولی آن چه مسلّم است کاهش کلسترول عامل مهمی به حساب نمی آید.

میزان کلسترول تا چه حدی باید کاهش یابد؟ با توجه به این که همه نگران فزونی کلسترول هستند کسی در باره خطرهای کاستی کلسترول فکر نمی کند. یک نکته مهم رابطه میان کاستی کلسترول و بعضی از انواع سکته مغزی است. چندی پیش مجله نیوانگلند نتایج تحقیق بر بیش از سی صد و پنجاه هزار مرد امریکاییِ سی و پنج تا پنجاه و هفت ساله را منتشر کرد. مردانی که میزان کلسترول آن ها کم تر از صد و شصت بود نسبت به مردانی که کلسترول آن ها زیاد بود ، سه برابر بیش تر امکان ابتلا به سکته مغزی بر اثر پارگی رگ های مغز را داشتند. مور می نویسد درست است که مردانی که کلسترول آن ها کم است کم تر به بیماری قلبی مبتلا می شوند ولی مطالعات ثابت نکرده اند که کاستی کلسترول عمر را طولانی می کند. مور توضیح احتمالی این مسأله را در تحلیلی که انستیتوی ملی مبارزه با سرطان ارائه کرد می یابد. مردانی که میزان کلسترول آن ها بسیار کم است تقریباً دو برابر افرادی که میزان کلسترول آن ها زیاد است به سرطان مبتلا می شوند. برای این که بدانیم چگونه چنین چیزی ممکن است باید بدانیم که کلسترول چیز بدی نیست. حتماً آن قدر خوب هست که در حدود دو سوم از کل کلسترول در بدن و به طور عمده در کبد تولید می گردد. غشای خارجی هر یاخته بدن سرشار از کلسترول یا چربی است و این مورد در تنظیم آن چه از یاخته خارج می گردد یا به آن وارد می گردد نقش دارد.

مایکل الیوز پژوهش گر بریتانیایی نظریه ای ارائه داد که بر مبنای آن معتقد بود اگر غشای یاخته ای عاری از کلسترول باشد مقاومت ایمنی آن کاهش می یابد. از همین رو سالمندان که کلسترول کم تری دارند ممکن است بیش تر به سرطان مبتلا شوند. هنوز ابهام ها و نظریه های مختلفی راجع به کاستی کلسترول طرح می شوند از جمله گزارش مجله پزشکی نیوانگلند مبنی بر این که مردانی که کلسترول آن ها از صد و شصت تا دویست و بیست باشد با احتساب تمام علل، به طور اساسی به نسبت افرادی که کلسترول کم یا زیاد دارند کم تر دچار مرگ و میر می شوند.

آیا رژیم های غذایی کاهنده کلسترول مؤثرند؟ نه چندان. مور می نویسد که پژوهش گران فرامینگهام میزان کلسترول نُه صد و دوازده زن و مرد میان سال را با میزان کلسترول موجود در غذای آن ها مقایسه کردند و با شگفتی تمام متوجه شدند هیچ رابطه ای میان این دو وجود ندارد، و چون به هر حال باید تفاوت میان افراد را توضیح می دادند به این نتیجه رسیدند که این عامل هر چه باشد رژیم غذایی نیست. در اعتراض به سودمندی داروهای کاهنده چربی، مور، استار، و صاحب نظران دیگر با توجه به تحلیل امید زندگی چاپ شده در کتاب سالانه پزشکی داخلی، به شواهدی موافق با نظریات خود برخوردند. طبق محاسبات گروه پژوهش دانشگاه هاروارد، افرادی که کلسترول کمی در سراسر زندگی مصرف کرده باشند به شرط این که از لحاظ عوامل دیگر در خطر نبوده باشند تنها سه روز تا سه ماه بر طول عمرشان افزوده خواهد شد. مور بر برنامه پژوهشی دیگری که انستیتوی ملی قلب، ریه، و خون از آن پشتیبانی کرد اشاره می کند. در این برنامه بیست و دو مرکز بالینی، سیزده هزار مرد میان سال را که به طور مساوی به دو و سه تقسیم شده بودند بررسی کردند. میانگین مدت بررسی هفت سال بود. در این مدت یک گروه تحت رژیم سخت غذایی بود و گروه دیگر نبود. نتیجه چه شد؟ میزان کلسترول گروهِ تحتِ رژیم، هفت درصد کاهش یافت. هم چنین تفاوت عمده ای در میزان مرگ و میر این دو گروه وجود نداشت و حتی تعداد کل مرگ در گروهِ تحت رژیم کمی هم بیش تر بود. البته هیچ متخصصی پیشنهاد نمی کند که بر اساس این نتیجه هر کس هر چه می خواهد بخورد. شواهد محکمی حاکی از زیان باری غذای سرشار از چربی وجود دارد. خوردن چربی با سرطان پستان و کولون که از سرطان های کشنده هستند بی ربط نیست. به علاوه، غذاهای پر چربی پُر کالری هم هستند و بنا بر این هر چه بیشتر خورده شوند فرد را چاق تر می کنند و چاقی عامل مهمی برای ابتلا به مرض قند و فزونی فشار خون است.

آیا داروهای کاهنده کلسترول مؤثرند؟ پاسخ به این پرسش هم هم چون پرسش پیشین است. دکتر بِرِت از دانشگاه هاروارد می گوید بعضی از نتایج آزمایش های دارو درمانی چندان که گفته می شد مؤثر نبوده اند. برای مثال مردانِ تحت این تجربه های درمانی علی رغم کاهش میزان ابتلا به بیماری قلب، میزان کلی مرگ آن ها تغییر نکرد. برت هم چنین به بعضی نتایج نامنتظر در دو بررسی راجع به داروهای کاهنده کلسترول اشاره می کند. برای مثال به نظر می رسد بعضی از بیماران درمان شده با این داروها بیش تر به مرگ بر اثر تصادف های خشونت بار و به ویژه خودکشی در می گذشتند و یا دست به آدم کشی می زدند و بیش تر با اتوموبیل تصادف می کردند و معمولاً پژوهش گران این اتفاقات را به حوادث تصادفی نسبت می دادند. با وجود این، مدافعان استفاده از داروهای کاهنده کلسترول می توانند از دیدگاه خود به پیروزیت هایی اشاره کنند. تعدادی از داروها، به شدت کلسترول خون را کم می کنند و از حمله قلبی می کاهند. بررسی مردانی که مورد عمل کنار گذر (بای پس) رگ های اکلیلی قرار گرفته بودند نشان داد که داروهای کاهنده کلسترول ممکن است میزان صفحه های رسوبی سرخ رگ ها را کوچک کنند و میزان لیپوپروتئین پُرچگالی (HDL) را که همان کلسترول مفید است افزایش دهند. با این حال، برای استفاده از داروهای کاهنده چربی باید با پزشک مشورت کرد و آن گاه بر اساس سن، روش زندگی، سابقه خانوادگی و البته میزان موجود کلسترولِ فرد به تصمیم گیری پرداخت.

برت، مور، استار، و نویسندگان دیگر، پرسش های مهم و اعتراض آمیزی راجع به کلسترول مطرح کردند. این پرسش ها دست کم یادآوری می کنند که بدن انسان ماشین پیچیده ای است با توانایی واکنش اسرار آمیزی برای واکنش های ساده. به همین علت است که سرانجام باید پرسید ما اکنون راجع به کلسترول و اثرهای آن بر تندرستی چه می دانیم؟ آن چه در زیر آمده است خلاصه ای است از پژوهشی در این باره:

1- مردان. شواهد حاکی از این هستند که مردان از بیست و پنج تا پنجاه و پنج سالگی اگر دچار فزونی کلسترول خون به بیش از دویست و چهل باشند به شدت در معرض ابتلا به بیماری رگ های قلب هستند در حالی که آن هایی که کلسترولشان کم است کم تر در خطرند. احتمال بیماری با افزایش عوامل خطر مانند کشیدن سیگار یا فزونی فشار خون افزایش می یابد و اگر در معرض دو عامل خطر دیگر باشند احتمال ابتلا به بیماری قلب بسیار زیاد می گردد. در باره فزونی کلسترول در مردان مسن تر از شصت سال چندان پژوهش نشده است. می دانیم که میزان کلسترول با افزایش سن افزایش می یابد. ولی راجع به این که فزونی کلسترول در سالمندان خطر بیماری رگ های اکلیلی قلب را بیش تر می کند شواهد، بسیار متناقض هستند. از آن جا که خطر کاستی کلسترول به خوبیِ فزونی آن ثابت نشده است اکنون شواهد چنین القا می کنند که مردان جوان و میان سال با کلسترول کم تر از صد و شصت از لحاظ ابتلا به بیماری رگ های اکلیلی قلب چندان در خطر نیستند اما ممکن است بیش تر دست خوشِ سکته مغزی و سرطان شوند. بعضی شواهد بیان گر این هستند که اگر عوامل خطر دیگر در میان نباشند میزان بهینه کلسترول برای تندرستی بین صد و شصت تا دویست است.

2- زنان. بیش ترِ بررسی هایی که در باره کلسترول شده اند بر مردان جوان و میان سال متمرکز بوده اند. با وجود این، تحقیقات کافی برای اثبات این نکته اجرا شده اند که زنان قبل از یائسگی، حتی آن هایی که کلسترولشان بیش از دویست و چهل باشد، به ندرت به بیماری رگ های اکلیلی قلب مبتلا می شوند مگر این که عوامل خطر اضافه دیگری هم وجود داشته باشد. زنانِ یائسه مبتلا به فزونی کلسترول، به طور تقریبی به میزان مردان میان سال با همان میزان کلسترول، به بیماری رگ های اکلیلی قلب مبتلا می شوند. با وجود این به نظر می رسد هر چه زنان سالمندتر شوند نسبت به مردان هم سنشان کم تر به بیماری قلب گرفتار می آیند.

3- رژیم غذایی کم کلسترول. به نظر می رسد بر خلاف آن چه تا به امروز تصور می شد میزان کلسترول خون به خوردن غذاهای چرب و سرشار از کلسترول (گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، کره، و ...) چندان ربطی ندارد. البته این بدان معنا نیست که غذاهای چرب و غنی از کلسترول برای تندرستی زیان بار نیستند.

4- داروهای کاهنده کلسترول. عوارض دراز مدت بیش تر داروهای کاهنده کلسترول تعیین نشده است. با وجود این که بسیاری از این داروها در کاستن کلسترول پیروز بوده اند، بر طول عمر نمی افزایند. به علت عوارض جانبی بالقوه این داروها، باید تنها هنگامی به کار فرایند که روش های دیگر پیروزیت آمیز نباشند و تصمیم برای مصرف آن ها باید با مشورت پزشک و در نظر داشتنِ سودمندی و زیان باری آن ها گرفته گردد.

/ج