از پیشتازی آماری تالیف تا روی خوش مخاطبان به ترجمه! - تور چین ارزان

سهم فراوریات علوم اجتماعی در بازار کتاب سال 1400

علوم اجتماعی یکی از حوزه های مجذوب نماینده در علوم انسانی است که در سال 1400 نسبت به سال 99 عناوین بیشتری از کتاب ها با موضوع موضوعات آن وارد بازار کتاب شده است. بنابر آمار خانه کتاب از اردیبهشت تا دی ماه سال 1400 ، ده هزار و 753 عنوان کتاب در حوزه علوم اجتماعی فراوری شده که بیش تر آن ها چاپ نخست بوده اند، این رقم در سال 1399، هشت هزار و 429 عنوان بوده و نشان از افزایش فراوری در این حوزه دارد. علاوه بر این، بنابر آمار ارائه شده به وسیله خانه کتاب، در حوزه علوم اجتماعی حجم کتاب های تالیفی نسبت به کتاب های ترجمه ای بیشتر بوده است یعنی از جمع کلی ده هزار و 753 عنوان کتاب این حوزه، هشت هزار و 308 عنوان به تالیف و دو هزار و 445 عنوان به ترجمه اختصاص داشته است.

استقبال از کتاب های علوم اجتماعی

اما استقبال از حوزه کتاب های علوم اجتماعی در سال 1400 به چه شکل بوده است؟ آیا هیج کدام از عناوین کتاب های این حوزه را می توانیم در میان کتاب های پرفروش سال 1400 ببینیم؟ بنا بر آمار اعلام شده خانه کتاب در خصوص عناوین پرفروش ترین کتاب های سال 1400 از اردیبهشت تا دی ماه، هیچ کدام از کتاب های علوم اجتماعی در فهرست پرفروش ترین کتاب های ماهیانه نبوده است. موضوعی که تا حد زیادی قابل حدس است. در ادامه و برای اطلاع بیشتر از کم و کیف انتشار کتاب های علوم اجتماعی به سراغ چند ناشر مطرح این حوزه رفته ایم.

دست پر تر کتاب های نظری و ترجمه

نشر آگه از جمله نشرهای با سابقه در علوم انسانی است. مطابق اطلاعات واحد روابط عمومی این نشر در گفت وگو با ایبنا، تمرکر بیشتر این انتشارات در حوزه علوم اجتماعی بر مباحث نظری و میان رشته ای بوده است که مخاطبان در سال های اخیر استقبال خوبی از آن داشته اند. علاوه بر این نشر آگه بر خلاف آمار خانه کتاب عمده فراوریات خود را در حوزه ترجمه داشته و این انتخاب علاوه بر استراتژی کلی انتشارات که تاکید بر موضوعات نظری است به استقبال بیشتر مخاطبان از آثار ترجمه ای نیز مربوط است. مهم ترین معضلی که این نشر در سال گذشته با آن دست و پنجه نرم نموده افزایش قیمت کاغذ و کمبود آن بوده است و کرونا هر چند بر بازار کتاب تاثیر منفی داشته اما به مقدار کاغذ آن را تحت تاثیر قرار نداده است.

کرونا و خواندن بیشتر کتاب

نشر ثالث از دیگر نشرهایی است که بخشی از فعالیت خود را در حوزه علوم انسانی انجام می دهد. رئوف آشوری مدیر روابط عمومی این نشر در خصوص بازار کتاب های علوم اجتماعی و نسبت آثار تالیفی به ترجمه در آن به ایبنا می گوید: در حوزه علوم اجتماعی بیشتر تمرکز ما بر جامعه شناسی فرهنگ و انسان شناسی است و علاوه بر مخاطبان، این آثار به واسطه مترجمان حرفه ای که ما با آن ها کار می کنیم نیز به ما معرفی می شوند و به عبارتی خط و مشی انتشارات هم در همین تعامل شکل می گیرد، همانطور که می دانید این خط و مشی در نشرهای مختلف می تواند متفاوت باشد اما در نشر ما عمده آثار این حوزه مربوط به آثار ترجمه هستند.

مدیر روابط عمومی نشر ثالث اما برخلاف نشر آگه تاثیر همه گیری ویروس کرونا بر بازار کتاب را منفی ندانسته و به ایبنا می گوید: به نظر من در زمان همه گیری کرونا اقبال به کتابخوانی به یک معنا بیشتر هم شده است، البته این موضوع را من با تمرکز به آرام و ارقام رسمی اعلام نمی کنم بلکه بر پایه مشاهدات شخصی خود و گزارش های شفاهی می توانم بگویم که کتاب خواندن افراد در این دو سال در بسیاری از حوزه ها بیشتر شده است. البته این تاثیر را در خصوص محتوای مورد نظر مخاطبان حداقل در نشر خودمان شاهد نبودم یعنی تغییر قابل توجهی در موضوعات مورد پسند مخاطبان در این مدت نسبت به زمان پیش از همه گیری مشاهده نشد.

مجازی شدن دانشگاه و آسیب به بازار کتاب علوم اجتماعی

نشر اندیشه احسان از جمله ناشرانی است که عناوین زیادی از آثار منتشره خود را به حوزه علوم اجتماعی اختصاص داده است. محمد علی مدنی دبیر این نشر در خصوص بازار کتاب علوم اجتماعی به ایبنا می گوید: سال جاری به دلیل مجازی بودن دانشگاه ها به دلیل کرونا ما در علوم اجتماعی مخاطبان کمتری داشتیم چرا که مخاطبان ما در این حوزه بیشتر از دانشگاه می آمدند و مجازی شدن دانشگاه ها آن تعامل و پویایی میان اساتید و دانشجویان را بسیار کم نموده و این موضوع در حیطه کتاب های علوم اجتماعی به ما آسیب قابل توجهی وارد کرد.

مدنی در خصوص نسبت آثار ترجمه و تالیف در حوزه علوم اجتماعی در این انتشارات نیز شرح می دهد: ما بیشتر کوشش داریم در حوزه علوم اجتماعی بر آثار تالیفی تمرکز داشته باشیم و به عبارتی استراتژی اصلی ما تالیف است اما از سوی دیگر تالیف کار دشوارتری است و کتاب مناسب در این حوزه با چالش بیشتری روبه رو است. هم از سمت ممیزی و جمع آوری و هم از سمت فروش. البته ما به ترجمه هم می پردازیم اما چون هدفمان در حوزه علوم اجتماعی پرداختن به مسائل بومی و داخلی است ترجیح می دهیم این آثار از میان مولفان ایرانی باشند و ایرانیزه باشند و حتی ترجمه ها را هم با همین نگرش انجام می دهیم.

این ناشر در خصوص استقبال مخاطبان از ترجمه و تالیف هم به ایبنا می گوید: تجربه من در این سال ها نشان می دهد که ترجمه از سمت مخاطبان استقبال بیشتری داشته است مگر آثاری که به وسیله اساتیدی نوشته شده باشند که به نوعی در این حوزه ها برند هستند. اما همانطور که اشاره کردم ما در ترجمه هایمان نیز سعی می کنیم موضوعاتی را انتخاب کنیم که با ایران و شرایط آن سازگار بوده و به عبارتی مفید باشند. به همین خاطر بخش دیگری از فعالیتمان را هم به موضوعات روز از جمله کرونا اختصاص دادیم.

دبیر این مجموعه شرایط بازار کتاب های علوم انسانی را نسبت به سال قبل ضعیف تر دانسته و شرح می دهد: هر چند شرایط کاغذ در سال های اخیر همیشه بر این بازار تاثیر منفی داشته است اما همانطور که گفتم به نظر من در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی برگزار نشدن حضوری کلاس های دانشگاه از یک سو و از سوی دیگر برگزار نشدن نمایشگاه حضوری کتاب آسیب های جدی تری را وارد نموده اند. این عدم برگزاری شور را از فروش کتاب می گیرد و نمایشگاه مجازی هم به هیچ عنوان نمی تواند جایگزین نمایشگاه حضوری باشد. چرا که این فضا هنوز برای بسیاری شناخته شده نیست و علاوه بر این جز ناشرانی که از مدتی پیش در فضای مجازی فعال بوده اند و در این حوزه هزینه نموده اند ناشران نوپا سهم کمتری در این فضا داشته و دارند.

تقدم تالیف بر ترجمه در نشرهای دولتی

با نگاهی به عناوین کتاب های علوم اجتماعی درمی یابیم ناشران این حوزه تنها به ناشران خصوصی محدود نمی شوند و بخشی از کتاب های علوم اجتماعی به وسیله پژوهشگاه ها و سازمان های وابسته به دولت فراوری و به دست مخاطبان می رسند. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیاز جمله این موسسات است که بخش عمده فراوریات خود را در حوزه علوم اجتماعی قرار داده است. یکی از کارشناسان واحد روابط عمومی این پژوهشگاه به ایبنا می گوید: ما در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تمرکز خود را به شکل توامان بر ترجمه و تالیف قرار داده ایم اما با توجه به این که بخش عمده کار ما در پیوند با اساتید داخلی است وزن آثار تالیفی نسبت به آثار ترجمه بیشتر است و علوم اجتماعی هم نسبت به سایر حوزه ها فراوریات بیشتری داشته است. البته فراوریات پژوهشگاه با توجه به سیاستگذاری هایی که در بخش های مختلف انجام می گردد متنوع است و علاوه بر این به فعال بودن یا نبودن اعضای هیئت علمی مان هم ارتباط دارد. برای مثال بعضی از موضوعات هستند که در سال های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند از جمله اعتلای علوم انسانی که بخشی از آن نیز در حوزه علوم اجتماعی دنبال شده است.

او در شرح مخاطبان آثار پژوهشگاه و تاثیر شرایط مالی بر فراوریات این موسسه شرح می دهد: از آنجایی که حوزه ما تخصصی است، مخاطبان ما نیز عام نیستند و نگاه ما نیز به انتشار کتاب تخصصی تر است . مخاطبان ما اصولا از افرادی هستند که در این حوزه ها به شکل تخصصی فعال هستند و برای مثال قلم فرسایی می نمایند. و به نوعی می توان گفت ثابت هستند اما حوزه نشر به شکل کلی در این سال ها دستخوش مسائل مختلفی شده است که اقتصاد از مهم ترین آن هاست. اما در مجموع شرایط ناشران دولتی با خصوصی کمی متمایز است و به ویژه در قسمت پخش هر چند ما با بسیاری از کتاب فروشی ها کار می کنیم اما باز هم به مقدار نشرهای خصوصی در این زمینه برابر نیستیم و تبلیغاتمان هم هم سنگ نیست. از طرف دیگر در ناشران دولتی سود هم به آن معنا مد نظر نیست و محدودیت های از یک سو کمتر است. در بسیاری از موارد بیشتر تمرکز ما بر این است که محتوای مورد نظر بنا بر نیازهای تشخیص داده شده فراوری و در دسترس قرار بگیرند.

از پاندمی تا اقتصاد نشر

همانطور که مشاهده کردیم علوم اجتماعی در سال گذشته از نظر تعداد عناوین، نسبت به حوزه هایی چون فلسفه و روانشناسی سهم بیشتری در فراوریات بازار کتاب داشته است و از سوی دیگر بخش عمده این فراوریات در حوزه تالیف بوده اند. این در حالی است که بیشتر ناشران خصوصی به آثار ترجمه توجه بیشتری دارند چرا که بنا بر تجربه دریافته اند، این آثار در مقایسه با آثار تالیفی بازار بهتری نزد مخاطبان پیدا می نمایند. این موضوع نشان می دهد عمده فراوریات تالیفی حوزه علوم اجتماعی به وسیله ناشران غیر خصوصی انجام می گردد که احتمالا اهدافی جز بازار را دنبال می نمایند؛ که ارتقا در نظام دانشگاهی می تواند یکی از آن ها باشد.

از سوی دیگر کتاب های حوزه علوم اجتماعی تا حد زیادی به نام افراد وابسته شده اند و درج شدن نام استادی شناخته شده بر روی جلد کتاب، حتی اگر در حد نوشتن مقدمه ای کوتاه بر آن باشد، در فروش تاثیر بسیاری خواهد داشت و همین موضوع کار را برای آثار تالیفی از محققان تازه کار دشوارتر می نماید، هرچند که بسیاری از ناشران از ضعیف بودن آثار تالیفی نیز گلایه مندند.

اقتصاد نشر یکی دیگر از موضوعاتی است که در سال 1400 ناشران کتاب های علوم انسانی را که مخاطبان کمتری نسبت به حوزه هایی چون ادبیات یا سبک زندگی دارند، تحت فشار قرار داده است، گرانی کاغذ و تورم از یک سو هزینه فراوری کتاب را افزایش داده و از سوی دیگر همین تورم قدرت خرید مخاطبان را کاسته و باعث حذف کتاب از سبد خرید بسیاری شده است، علاوه بر این به اعتقاد بعضی از فعالان این حوزه، ایرانیان در خرید کتاب همچنان روش سنتی را ترجیح می دهند و به همین خاطر برگزار نشدن رویدادهایی چون نمایشگاه بین المللی کتاب در کاهش فروش و عدم آشنایی مخاطبان با عناوین تازه ناشران تاثیر بسزایی داشته است.